6 ηθικά αμφιλεγόμενα ψυχολογικά πειράματα

Πριν από λίγο καιρό, ακούστηκε στη Γαλλία για ένα τηλεοπτικό σόου, όπου οι διαγωνιζόμενοι υποτίθεται ότι θα έκαναν σε άλλους διαγωνιζόμενους ισχυρά ηλεκτρικά σοκ.

Το κόλπο βασιζόταν στο πείραμα του Stanley Milgram, ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ψυχολογικό τεστ, που πραγματοποιήθηκε σε πραγματικούς ανθρώπους τη δεκαετία του '60. 

Όμως, αυτό δεν ήταν το μοναδικό αμφιλεγόμενο πείραμα, που είχε πραγματοποιηθεί στο παρελθόν. Φαίνεται πως οι ψυχολόγοι τις δεκαετίες του '50, του '60 και του '70 δεν φοβόντουσαν να ξεπεράσουν τα όρια. 

Στη συνέχεια ακολουθεί η λίστα με τα 6 πιο παράξενα και ανήθικα, ίσως, πειράματα που πραγματοποιήθηκαν ποτέ. 

6. Το πείραμα του Stanley Milgram (1961)Ο Stanley Milgram, κοινωνικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, ήθελε να εξετάσει την υπακοή στην εξουσία. Επινόησε ένα πείραμα με «δασκάλους» -οι οποίοι ήταν πραγματικοί συμμετέχοντες- και έναν «μαθητή» -που ήταν ηθοποιός- τους οποίους τοποθέτησε σε διαφορετικά δωμάτια. 

Ο δάσκαλος, που βρισκόταν σε διαφορετικό δωμάτιο, διάβαζε ερωτήσεις με τέσσερις πιθανές απαντήσεις. Εάν ο μαθητής έδινε λάθος απάντηση, ο δάσκαλος του έκανε ένα ηλεκτροσόκ, το οποίο αυξανόταν σε ένταση κάθε φορά που ο μαθητής απαντούσε λανθασμένα. 

Στην πραγματικότητα, κανείς δεν υφίστατο ηλεκτροσόκ. Υπήρχε μία κασέτα με μαγνητοφωνημένες κραυγές, η οποία έπαιζε κάθε φορά που ο δάσκαλος έκανε το υποτιθέμενο ηλεκτροσόκ. Όταν αυτό είχε φτάσει σε πολύ μεγάλη ένταση, ο ηθοποιός χτυπούσε τον τοίχο, εκλιπαρώντας τον δάσκαλο να σταματήσει. Τελικά, κάποια στιγμή, οι κραυγές και τα χτυπήματα σταματούσαν και επικρατούσε μόνο σιωπή. 

Εάν σε οποιαδήποτε στιγμή ο δάσκαλος εξέφραζε την επιθυμία του να σταματήσει το πείραμα, άκουγε τα ακόλουθα λόγια με τη σειρά: «Παρακαλώ συνεχίστε», «Το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε», «Είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσετε», «Δεν έχετε άλλη επιλογή, πρέπει να συνεχίσετε». Εάν μετά και από τις τέσσερις προτροπές ο δάσκαλος συνέχισε να επιθυμεί τη διακοπή, τότε τελείωνε. 

Μόνο 14 από τους 40 δασκάλους ζήτησαν να σταματήσει το πείραμα, αγνοώντας και τις τέσσερις προτροπές (και πριν να κάνουν το ηλεκτροσόκ των 450 volt). 

5. Το πείραμα της φυλακής Stanford (1971)Η συγκεκριμένη μελέτη προσπάθησε να δείξει πώς οι ρόλοι καθορίζουν τη συμπεριφορά. Είκοσι τέσσερις άντρες συμμετέχοντες, που θεωρητικά είχαν σώας τας φρένας, διαχωρίστηκαν τυχαία σε φρουρούς και τροφίμους φυλακών. Οι φρουροί έπρεπε να ακολουθήσουν έναν κανόνα: δεν επιτρεπόταν η σωματική τιμωρία. Πέραν τούτου, όμως, μπορούσαν να λειτουργήσουν τις φυλακές όπως νόμιζαν εκείνοι ότι έπρεπε. 

Την πρώτη μέρα του πειράματος, έγινε έφοδος στα σπίτια των φυλακισμένων, κατηγορήθηκαν για ένοπλη ληστεία, άκουσαν τα δικαιώματά τους, τους πήραν δακτυλικά αποτυπώματα και τους τράβηξαν τις απαραίτητες φωτογραφίες. Στη συνέχεια ακολούθησε σωματικός έλεγχος και μεταφέρθηκαν σε ένα κτήριο του Stanford, όπου υποτίθεται ότι ήταν φυλακές. 

Οι φρουροί ήταν βίαιοι, ταπεινωτικοί και ανήθικοι με τους τροφίμους. Τη δεύτερη μέρα, οι τρόφιμοι εξεγέρθηκαν, απαιτώντας την απελευθέρωσή τους. Ο ψυχολόγος (που είχε το ρόλο του διοικητή των φυλακών) και οι συνάδελφοί του είχαν ήδη αρχίσει να επηρεάζονται από το πείραμα. 

Την έκτη μέρα, η Christina Maslach, διδάκτωρ του Stanford, πήρε συνέντευξη από τους φρουρούς και τους τροφίμους και έμεινε έκπληκτη από αυτό που αντίκρισε, ζητώντας να σταματήσει άμεσα το πείραμα. 

4. Η μελέτη του τέρατος (1939)Το πείραμα αυτό διεξήχθη από τον «ειδικό» λογοθεραπευτή και ψυχολόγο Wendell Johnson, με τη βοήθεια της φοιτήτριας Mary Tudor Jacobs, το 1939. Ο Johnson πίστευε πως το τραύλισμα ήταν μία επίκτητη συμπεριφορά, την οποία απέδιδε σε εξωγενείς παράγοντες, όπως η συνεχής κριτική από τον γονέα προς το παιδί, ακόμα και για την παραμικρή ατέλεια της ομιλίας. 

Για το πείραμα επιλέχθηκαν είκοσι δύο ορφανά, που δεν είχαν προηγούμενο πρόβλημα με την ομιλία τους. Στόχος του Wendell ήταν να προκαλέσει τη διαταραχή αυτή στα ορφανά, τα οποία είχαν χωριστεί σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα λάμβανε συνέχεια επαίνους για τη θετική λογοθεραπεία, ενώ η δεύτερη ομάδα λάμβανε επανειλημμένες επιπλήξεις, αποκαλώντας τους συμμετέχοντες «τραυλούς». Μέχρι το τέλος της μελέτης, κανένα από τα υπό εξέταση υποκείμενα της δεύτερης ομάδας αρνητικής θεραπείας δεν είχε παρουσιάσει τραύλισμα, αλλά η όλη εμπειρία οδήγησε σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανεπανόρθωτες βλάβες στην ψυχολογία των παιδιών. 

3. Το φρεάτιο της απόγνωσης (δεκαετία '70)Ο Δρ. Harry Harlow πήρε μικρά μαϊμουδάκια ρήσους, που είχαν ήδη δεθεί με τη μητέρα τους, και τα τοποθέτησε μέσα σε ένα κάθετο φρεάτιο από ανοξείδωτο ατσάλι, μόνα τους, χωρίς να έχουν καμία επαφή, με στόχο να τους κόψει αυτό το δεσμό. 

Τα μαϊμουδάκια έμειναν κλεισμένα στο φρεάτιο για πάνω από έναν χρόνο. Πολλά βγήκαν από κει ψυχωτικά, και δεν κατάφεραν να αναρρώσουν ποτέ, ενώ δύο πέθαναν γιατί αρνούνταν να φάνε. 

Ο Harlow κατέληξε στο συμπέρασμα πως μία ευτυχισμένη και φυσιολογική παιδική ηλικία δεν προστατεύει κάποιον από την κατάθλιψη. Κάποιοι πιστεύουν πως το αμερικανικό κίνημα για την απελευθέρωση των ζώων γεννήθηκε ως αποτέλεσμα της παραφροσύνης του Harlow. 

Ο όρος «φρεάτιο της απόγνωσης» αποδόθηκε από τον ίδιο τον Harlow στο κάθετο φρεάτιο, ενώ διέθετε και μία συσκευή που ο ίδιος ονόμαζε «Η μέγγενη του βιασμού». Επιστήμη σου λέει μετά! 

2. Ο μικρός Albert και ο λευκός αρουραίος (1920)Ο John Watson ήταν ένας ψυχολόγος, που ήθελε να τεστάρει την ιδέα εάν ο φόβος είναι εγγενής ή επίκτητη αντίδραση. 

Ο μικρός Albert, το όνομα που δόθηκε στο 9 μηνών ορφανό που επέλεξε ο Watson από ένα νοσοκομείο για το πείραμά του, τοποθετήθηκε μαζί με έναν λευκό αρουραίο για δύο μήνες. Ο Albert μπορούσε να παίζει με τον αρουραίο και δεν έδειξε σημάδια φόβου. Προκειμένου να προκαλέσει τον φόβο, ο Watson έκανε έναν δυνατό θόρυβο πίσω από την πλάτη του Albert, χτυπώντας μία ατσάλινη ράβδο με ένα σφυρί, κάθε φορά που το βρέφος έπιανε τον αρουραίο. 

Είναι περιττό να πούμε πως ο Albert ξέσπαγε σε κλάματα κάθε φορά που άκουγε τον θόρυβο. Αφού επανέλαβε ο Watson αρκετές φορές τον ίδιο θόρυβο, ο Albert άρχισε να εμφανίζει σημάδια ενόχλησης κάθε φορά που έβλεπε τον αρουραίο. 

Το βρέφος άρχισε σιγά-σιγά να γενικεύει τον φόβο του σε οτιδήποτε μαλλιαρό ή άσπρο. Το πιο θλιβερό κομμάτι του πειράματος είναι ότι ο μικρός Albert δεν ξεπέρασε ποτέ τον φόβο του. Έφυγε από το νοσοκομείο πριν ο Watson να καταφέρει να αντιστρέψει τις επιδράσεις που είχε το πείραμά του στην ψυχολογία του μικρού. 

1. David Reimer

To 1965, γεννήθηκε ένα αγοράκι στον Καναδά. Όταν ήταν 8 μηνών, υπεβλήθη σε περιτομή, αλλά από ιατρικό λάθος το πέος του υπέστη έγκαυμα. Οι γονείς του επισκέφτηκαν τον ψυχολόγο John Money, ο οποίος τους παρότρυνε να υποβάλλουν το παιδί σε αλλαγή φύλου. Οι γονείς συμφώνησαν, χωρίς να γνωρίζουν τις πραγματικές προθέσεις του γιατρού, που ήθελε να αποδείξει ότι η ανατροφή είναι αυτή που καθορίζει το φύλο ενός ατόμου και όχι η φύση. 

Ο David, που κατόπιν ονομάστηκε Brenda, απέκτησε κατασκευασμένο κόλπο και υπεβλήθη σε ορμονοθεραπεία. Ο Money χαρακτήρισε το πείραμα επιτυχές, χωρίς όμως να αναφέρει τις επιπτώσεις από την επέμβαση στην οποία υπεβλήθη η Brenda. Συμπεριφερόταν κατά πολύ όπως ένα κανονικό αγόρι, ενώ πολλές φορές τα συναισθήματά της ερχόντουσαν σε σύγκρουση για διάφορα θέματα. 

Όλο αυτό προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στην οικογένεια. Η μητέρα της Brenda εμφάνισε αυτοκτονικές τάσεις, ο πατέρας της έγινε αλκοολικός, ενώ ο αδερφός της παρουσίασε σοβαρή κατάθλιψη. Τελικά, οι γονείς της αποφάσισαν να της αποκαλύψουν την αλήθεια για το φύλο της όταν ήταν 14 χρονών. Η Brenda αποφάσισε να γίνει και πάλι David, σταμάτησε να παίρνει οιστρογόνα και ξανακατασκεύασε το πέος του. 

Ο Money δεν δημοσιοποίησε περαιτέρω αποτελέσματα, επιμένοντας πως το πείραμά του ήταν επιτυχές και αποσιωπώντας πολλές λεπτομέρειες από την εμφανή μάχη του David με την πραγματική του ταυτότητα. Όταν ο David έγινε 38 ετών, αυτοκτόνησε.