Γίγαντες: Μύθος ή πραγματικότητα;

Ο Antonio Pigafetta, χρονογράφος, και ένας από τους λίγους επιζήσαντες της αποστολής του Μαγγελάνου, έγραψε το 1520 για τους τότε κατοίκους της Παταγονίας:

«Μια ημέρα είδαμε ξαφνικά έναν γυμνό άντρα γιγαντιαίας διάπλασης στην παραλία να τραγουδάει να χορεύει και να ρίχνει χώμα στο κεφάλι του. Ο ναύαρχος [δηλαδή ο Μαγγελάνος] έστειλε έναν από τους άντρες μας στον γίγαντα για να εκτελέσει τις ίδιες κινήσεις σαν δείγμα των ειρηνικών μας διαθέσεων. Αφού αυτό έγινε, ο άντρας οδήγησε τον γίγαντα σε ένα νησάκι όπου περίμενε ο ναύαρχος. Όταν ο γίγαντας βρέθηκε μπροστά στον ναύαρχο και σε μας έδειχνε να μας θαυμάζει πολύ και έκανε νοήματα με ένα δάχτυλο σηκωμένο ψηλά, πιστεύοντας ότι είχαμε έρθει από τον ουρανό. Ήταν τόσο ψηλός που εμείς φτάναμε μόνο μέχρι την μέση του και ήταν και καλοδεμένος»

(http://en.wikipedia.org/wiki/Patagon)

Στα 1590 ο Anthonie Knivet υποστήριζε ότι είχε δει στην Παταγονία νεκρούς ανθρώπους μήκους 3.7 μέτρων. 

Το 1619 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “East and West Indian Mirror” ένα σκίτσο που έδειχνε Ολλανδούς ναυτικούς να περιεργάζονται τον τάφο ενός γίγαντα που ανασκάφηκε στην Νότιο Αμερική το έτος 1615.

(http://www.museumofhoaxes.com/patagonia.html)

Το 1767 εμφανίστηκε η εικόνα η οποία δείχνει έναν ναύτη να προσφέρει ένα κομμάτι ψωμί σε μια γυναίκα της Παταγονίας. 

Η εικόνα αποτελούσε το εξώφυλλο του βιβλίου “A voyage round the World, in his majesty’s ship the Dolphin, commanded by the Hon. Comm. Byron”

Ο μύθος των γιγάντων της Παταγονίας έλαβε τέλος στα 1773, όταν δημοσιεύτηκε η επίσημη αναφορά του πλοιάρχου John Byron, ο οποίος συνάντησε τους Παταγόνες στον περίπλου της γης τον οποίο όντως πραγματοποίησε. Ανέφερε ότι ο ψηλότερους απ’ αυτούς είχε ύψος 1.98 μέτρα. (http://en.wikipedia.org/wiki/Patagon)

Οι Παταγόνες υπήρξαν, αλλά δεν ήταν γίγαντες.

Οι Γίγαντες επίσης υπήρξαν, αλλά ούτε κι εκείνοι ήταν γίγαντες.

Η αλήθεια για τους Γίγαντες θα αποκατασταθεί μόνον αν ανακαλύψουμε ποιοι ήταν εκείνοι των οποίων η σωματική ρώμη ήταν τέτοια που μετέτρεψε το όνομά τους σε επίθετο δηλωτικό όγκου και δύναμης. 

. 

Ένα εδάφιο στην Οδύσσεια αναφέρει ότι οι θεοί και οι άνθρωποι τρώνε μαζί καθισμένοι δίπλα-δίπλα, και ότι: «αν τύχει κανείς από μας να τους συναντήσει στο δρόμο (τους θεούς), δεν κρύβονται απ' αυτόν, γιατί είμαστε συγγενείς τους, όπως οι Κύκλωπες και οι άγριες φυλές των γιγάντων». (η 199)(Μετάφραση Παναγιώτης Γιαννακόπουλος, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ)

Ο Όμηρος κάνει διάκριση μεταξύ των μυθικών Κυκλώπων και αυτών των άγριων φυλών των γιγάντων. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, στο τέταρτο βιβλίο της Ιστορικής Βιβλιοθήκης, γράφει για τα κατορθώματα του Ηρακλή:

Ο Ηρακλής, τώρα, κίνησε από τον Τίβερη, πέρασε την παραλία της λεγομένης σήμερα Ιταλίας κι έφτασε στην πεδιάδα της Κύμης, όπου, σύμφωνα με τον μύθο, υπήρχαν άντρες που διακρίνονταν για την σωματική τους ρώμη και ήταν φημισμένοι για την παρανομία τους, που ονομάζονταν γίγαντες. Η πεδιάδα, επίσης, ονομαζόταν Φλεγραία, από τον λόφο που τα παλαιά χρόνια ξερνούσε πελώριες φωτιές, όπως περίπου η Αίτνα στη Σικελία. Σήμερα ο λόφος αυτός ονομάζεται Βεζούβιος κι έχει πολλά σημάδια από την φωτιά που έβγαζε τα αρχαία χρόνια. Οι γίγαντες, λοιπόν, μόλις έμαθαν για την εμφάνιση του Ηρακλή, μαζεύτηκαν όλοι και παρατάχτηκαν να τον αντιμετωπίσουν. Η μάχη που ακολούθησε ήταν θαυμαστή για την δύναμη και την τόλμη των γιγάντων και λένε πως ο Ηρακλής συμμάχησε με τους θεούς για να επικρατήσει κι έτσι, αφού σκότωσε τους περισσότερους, εξημέρωσε την περιοχή. (21.5) (Μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Εκδόσεων ΚΑΚΤΟΣ

Ο Διόδωρος θεωρεί ότι αυτές οι άγριες φυλές των Γιγάντων (γράφει ότι με τον αφανισμό των περισσοτέρων η περιοχή εξημερώθηκε -την χώραν εξημερώσαι) αποτελούνται από άντρες που διακρίνονταν για την σωματική τους ρώμη. Δεν αναφέρεται σε μυθικούς Γίγαντες. Εξάλλου, δεν σκότωνε μυθικούς Γίγαντες ο Ηρακλής

Σε ένα απόσπασμα από τα ‘Αργοναυτικά’ των διασωθέντων ορφικών κειμένων, το οποίο περιέχεται στους στίχους 500-528, η διάκριση μεταξύ των μυθικών Γιγάντων και των άγριων αυτών φυλών των Γιγάντων είναι ξεκάθαρη διότι γίνεται παραλληλισμός μεταξύ των δυο. Αφηγηματικά είναι μια στιγμή κατά την οποία, με την Αργώ αραγμένη στην παραλία, η μέρα φεύγει και το πλήρωμα αναπαύεται μετά από φαγοπότι:

Αλλά όταν βούλιαζε στο ρεύμα του Ωκεανού ο Τιτάνας (ο Ήλιος), και η Σελήνη, που καταυγάζει στη σκοτεινιά, έφερε τη νύχτα, που είχε χιτώνα της τα άστρα, τότε ήλθαν κάποιοι πολεμικοί άνδρες, οι οποίοι ζούσαν στα βουνά προς τον βορρά και έμοιαζαν με θηρία, παρόμοιοι με τους στιβαρούς Τιτάνες και τους Γίγαντες διότι στον καθένα τους έξι χέρια φύτρωναν από τους ώμους. Όταν τους είδαν οι ακαταμάχητοι βασιλιάδες (το πλήρωμα) ότι είναι έτοιμοι να ορμήσουν στη μάχη, έβαλαν κι' αυτοί τα άρματά τους. Και άλλοι μεν απ' αυτούς αμύνονταν (ήταν οπλισμένοι) με πεύκα, άλλοι δε με έλατα (οι Γίγαντες) και όρμησαν κατά των Μινυών κατά την ώρα της σκοτεινής ομίχλης. Αυτούς, ενώ έτρεχαν (για να επιτεθούν) τους φόνευσε ο ισχυρός γιος του Δία.(42/154)

Ο ισχυρός γιος του Δία είναι ο Ηρακλής! Στον ύμνο του Πρόκλου προς την Αθηνά υπάρχει η εξής φράση:

 ... και κατενίκησες των γήινων θεομάχων γιγάντων τα φύλα. (42/368)

Οι Γίγαντες, μαζί με τους Τιτάνες, είναι τα όντα -μυθικά και μη- που πολέμησαν κατά των θεών και ηττήθηκαν. Ως ηττημένοι υπέστησαν την μοίρα των ηττημένων και χαρακτηρίστηκαν φαύλοι και άνομοι. Ως θεομάχοι δε, θεωρούνται ασεβείς και μισούνται από τους θεολάτρες ανθρώπους, οι οποίοι θεωρούν ήρωα τον Ηρακλή, τον φονιά τους.

O Όμηρος αναφέρει τον Ευρυμέδοντα «που βασίλευε παλιά στους περήφανους Γίγαντες, αλλά αυτός ο βασιλιάς αφάνισε τούτο τον ασεβή λαό και καταστράφηκε και ο ίδιος».(η,58)

Οι Τιτάνες αποτελούν στοιχείο μοναδικό -και ανεκτίμητο- της ελληνικής παράδοσης (στην ελληνική μυθολογία οι Τιτάνες είναι γεννήτορες θεών και ανθρώπων) ενώ οι Γίγαντες είναι γνωστοί από τις παραδόσεις των περισσοτέρων λαών, όπου κι εκεί επίσης εμφανίζονται με μυθική και μη υπόσταση. 

Οι Ινδιάνοι Arikara, που κατοικούν στις πεδιάδες της Β. Αμερικής, λένε ότι:

Στην αρχή, ο μεγάλος ουράνιος αρχηγός, ο Νισάνου, έφτιαξε γίγαντες, αλλά αυτά τα πλάσματα δεν σέβονταν τον δημιουργό τους και καταστράφηκαν από έναν μεγάλο κατακλυσμό"* (31/16)

Το επόμενο απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Lewis Spence, "The myths of the North American Indians", από τη σελίδα 217.

Οι μύθοι των Iroquois έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον εξ' αιτίας των περιγραφών που παρουσιάζουν ορισμένων ημι-ιστορικών ηρώων. Το αρχαιότερο υπόστρωμα των μύθων τους πραγματεύεται τις περιπέτειες της κύριας θεότητας, Hi'nun, του θεού των κεραυνών, ο οποίος μαζί με τον αδελφό του, Δυτικό Άνεμο, κατέβαλλαν και εξόντωσαν την παντοδύναμη φυλή των πετρογιγάντων.

 Η αντίληψη που είχαν οι Ινδιάνοι για αυτούς τους πετρογίγαντες γίνεται φανερή στον μύθο που ακολουθεί.

Υπήρχε ένας αρχηγός στους Iroquois ο οποίος ήταν πολύ καλός κυνηγός και τον οποίο η γυναίκα του ακολουθούσε σε όλες τις κυνηγετικές εκστρατείες του. Σε έναν τόπο όπου βρήκαν πολλά θηράματα κατασκεύασαν μια καλύβα και έμεναν εκεί μαζί με το παιδί τους. Κάποια μέρα η γυναίκα άφησε το παιδί στην καλύβα και πήγε να μαζέψει και να φέρει το κυνήγι της χθεσινής ημέρας, ενώ ο άντρας κυνηγούσε κάπου αλλού. Γυρίζοντας στην καλύβα όμως άκουσε την φωνή μιας άλλης γυναίκας. Μπαίνοντας, είδε με τρόμο ότι η επισκέπτρια ήταν μια πετρογιγάντισσα. Ο τρόμος της μεγάλωσε όταν είδε πως κρατούσει στην αγκαλιά της το μωρό. Όσο η μάνα καθόταν στην πόρτα και σκεφτόταν πως να σώσει το παιδί από την αρπάγη της γιγάντισσας, εκείνη, με τρυφερή και καθησυχαστική φωνή της λέει "Μην φοβάσαι, έλα μέσα". Μην διστάζοντας άλλο μπήκε μέσα. Βλέποντας όμως την πετρογιγάντισσα από κοντά, ο φόβος της μετατράπηκε σε οίκτο επειδή ήταν φανερό ότι ήταν καταβεβλημένη από τα προβλήματα και την κούραση. Στη συνέχεια η πετρογιγάντισσα της διηγήθηκε τα βάσανά της. Πως είχε φύγει, δηλαδή, από την χώρα των πετρογιγάντων για να γλιτώσει από τον σκληρό σύζυγό της που ήθελε να την σκοτώσει, και πως τελικά κατόρθωσε να φτάσει στην απομονωμένη καλύβα. Παρακάλεσε την γυναίκα να την αφήσει να μείνει για λίγο και της υποσχέθηκε να την βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού. Της είπε επίσης ότι πεινούσε αλλά ότι θα έπρεπε να προσέχει πάρα πολύ τι θα της έδινε να φάει. Δεν έπρεπε να είναι ωμό ή άψητο, διότι άπαξ και δοκίμαζε αίμα μπορεί να της ερχόταν η επιθυμία να σκοτώσει τον κυνηγό μαζί με την γυναίκα και το παιδί. Οι οδηγίες αυτές τηρήθηκαν και οι δυο γυναίκες τα πήγαν πολύ καλά. Η πετρογιγάντισσα γνώριζε ότι η γυναίκα είχε να φέρει στην καλύβα τα σκοτωμένα θηράματα και της είπε ότι θα πήγαινε να τα φέρει η ίδια. Έφυγε, λοιπόν, και σε λίγο γύρισε κρατώντας με το ένα χέρι ένα φορτίο από κυνήγι που τέσσερις άνδρες με δυσκολία θα σήκωναν. (16/255)

Το τέλος της ιστορίας αυτής γράφεται όταν όλοι μαζί, η πετρογιγάντισσα και ο κυνηγός με την γυναίκα του, καταφέρνουν να σκοτώσουν τον πετρογίγαντα σύζυγο, ο οποίος έφτασε μέχρι εκεί αναζητώντας την γυναίκα του.

Στην μυθολογία των Αζτέκων ό Μαύρος Τεζκατλιπόκα εξουσιάζει τον πρώτο κόσμο, τον ήλιο της γης, όπου ζει μια φυλή γιγάντων. Οι Γίγαντες αυτοί είναι τόσο δυνατοί ώστε ξεριζώνουν δέντρα με τα χέρια τους. (18/42) 

Στους Μάγια, ο θεός των σεισμών και των βουνών, Caprakan, είναι γιος γιγάντων. (40/41)

"Quinametzim", ονόμαζαν οι αρχαίοι Μεξικάνοι τους γίγαντες που κατοικούσαν την γη σε ένα μακρινό παρελθόν και οι οποίοι πολεμούσαν εναντίον των ανθρώπων. (40/150) 

Γιά τους ιθαγενείς της Αυστραλίας υπήρξε μια εποχή ονείρου, “Dreamtime”, ο Ονειροχρόνος, κατά την οποία οι πρόγονοί τους έκαναν περιπάτους δημιουργώντας ανθρώπους και ιερές τοποθεσίες. Για κείνους δεν υπάρχει δημιουργία, υπάρχει "ονείρεμα", το οποίο πραγματοποιείται από μια δύναμη συνήθως αρσενικού γένους. Για την φυλή Kakadu η εν λόγω δύναμη είναι θηλυκού γένους, η Μεγάλη Μητέρα Ιμπερομπέρα. Θεούς δεν αναφέρουν, υπάρχει όμως στον μύθο τους ένας Γίγαντας.

Ο γίγαντας Βουράκα περπατούσε κατά μήκος της δυτικής θάλασσας και έφτασε στο Αλουκαλάντι μεταξύ των βουνών Ρόε και Μπίντβελ, τα οποία εκείνος έφτιαξε. (31/156)

Ο Γίγαντας επισκέφθηκε και άλλες τοποθεσίες. Εν τω μεταξύ, η Ιμπερομπέρα έφτασε δια θαλάσσης και συναντήθηκε κάπου με τον Γίγαντα. Του πρότεινε να προχωρήσουν μαζί αλλά εκείνος δεν μπορούσε επειδή ήταν κουρασμένος κουβαλώντας στην πλάτη τον τεράστιο φαλλό του. Η Ιμπερομπέρα, της οποίας η κοιλιά ήταν γεμάτη παιδιά, πήγε σε πολλά μέρη όπου άφησε τα πνευματικά της παιδιά και διάφορες γλώσσες.

Ένας ελληνοβρετανικός μύθος λέει ότι, υπό την καθοδήγηση της Αρτέμιδος, ο θνητός Brut και μια ομάδα Τρώων ίδρυσαν την Βρετανία, και ότι τον καιρό εκείνο ο τόπος αυτός ονομαζόταν Αλβιών και κατοικείτο από μια φυλή γιγάντων. (40/37) 

Με τον όρο “Mυθολογία των Βορείων” εννοούμε την μυθολογία των γερμανόφωνων λαών των οποίων η κουλτούρα κατά καιρούς εκτεινόταν από την Μαύρη Θάλασσα δια μέσου της Κεντρικής Ευρώπης και της Σκανδιναβίας μέχρι την Ισλανδία και την Γροιλανδία. Στην μυθολογία αυτή οι πάγοι είναι το σκηνικό της δημιουργίας. Όταν το σύμπαν ήταν χάος και σκοτεινιά, υπήρχε ένα τεράστιο παγωμένο χάσμα το οποίο χώριζε την χώρα των πάγων και της ομίχλης στα βόρεια, από την χώρα του φωτός και της φωτιάς στα νότια. Σπίθες, από το σπαθί του Γίγαντα της φωτιάς, έφθασαν στο παγωμένο χάσμα και σήκωσαν ατμό. Ο ατμός πάγωσε και ξανάπεσε στο χάσμα σαν παγωμένο χιόνι. Από το παγωμένο αυτό χιόνι γεννήθηκε ο πρόγονος των παγογιγάντων (Hrim-thurs = ice giant), Ύμιρ και μια τεράστια αγελάδα (‘αγελάδα’ στη γλώσσα της παράδοσης και των μύθων σημαίνει ‘Μητέρα’). Η αγελάδα τάιζε με το γάλα της τον Ύμιρ, αλλά μην έχοντας με τι να τραφεί, άρχισε να γλύφει τους πάγους μέχρι που ξεσκέπασε τον θεό Μπούρι. Αυτός στη συνέχεια έκανε ένα γιο, τον Μπορ, ο οποίος παντρεύτηκε μια γιγάντισσα και έκανε τρεις γιους, τον Όντιν, τον Βίλι και τον Βε. Αυτοί οι τρεις είναι οι πρώτοι της φυλής των Αίσιρ, οι οποίοι Αίσιρ αποτελούν τις δυνάμεις του καλού, τους κύριους θεούς των Βορείων, και αιώνιους εχθρούς των παγογιγάντων.

Στην Ινδική παράδοση οι Γίγαντες παρουσιάζονται με κάπως μυθική υπόσταση ενώ στην Ιαπωνική είναι απλώς οι Άγριοι Κάμι, σε αντιπαράθεση προς τους Ουράνιους Κάμι και τους Γήινους Κάμι.

Στην Παλαιά Διαθήκη περιγραφή των γιγάντων γίνεται από τους ανιχνευτές που είχε στείλει ο Μωυσής για να κατασκοπεύσουν τους κατοίκους της Χαναάν:

…όλοι όσους είδαμε εκεί είναι πανύψηλοι, και είδαμε και τους γίγαντες εκεί, τους γιους του Ανάκ από την γενιά των γιγάντων εμείς φαινόμασταν μπροστά τους σαν ακρίδες, και σαν τέτοιους μας έβλεπαν κι εκείνοι. (Αρ 13:33-34)

Όταν οι αναφορές είναι απαλλαγμένες από υπερβολές περιγράφουν ανθρώπους φυσιολογικούς, λίγο πιο ψηλούς ή πιο δυνατούς από τους περιγράφοντες. Όταν, αντιθέτως, οι αναφορές στηρίζονται στην υπερβολή οδηγούν στην δημιουργία γιγάντων μυθικών.

Η λέξη “γίγας” στην Παλαιά Διαθήκη είναι η Νephil, η οποία αναλύεται από τον Σπύρο Ζωντιάτη (Sriros Zodhiates), εκδότη του βιβλίου "The Hebrew-Greek Key Study Bible", ως εξής:

Νephil: Αυτό το αρσενικού γένους ουσιαστικό προέρχεται από την ρίζα Νaphal (Naphal σημαίνει πέφτω. Από το πέφτω με ένα απλό πέσιμο μέχρι πέφτω στην μάχη ή πέφτω στα χέρια κάποιου ή πέφτω από το χέρι κάποιου.) Nephil σημαίνει καταπιεστής, τύραννος, γίγαντας. Εμφανίζεται τρεις φορές στην Παλαιά Διαθήκη. (Γεν. 6:4, και Αρ. 13:33 δις). Επειδή η ετυμολογία είναι αβέβαιη υπάρχει μεγάλος προβληματισμός μεταξύ ευυπόληπτων λογίων αναφορικά με την φύση αυτών των ατόμων. Έως ότου προκύψουν περισσότερα στοιχεία ίσως θα ήταν συνετό οι μεταφράσεις να ακολουθήσουν το παράδειγμα των RSV και NIV και να αποδίδουν την λέξη ως "Νεφιλίμ" (η λέξη Nephil στον πληθυντικό). (Σελίδα 1637)

Εάν οι μεταφραστές, και ιδίως οι μεταφραστές των αιγυπτιακών κειμένων, είχαν ακολουθήσει την συνετή συμβουλή του κ. Ζωντιάτη και διατηρούσαν ορισμένες λέξεις αμετάφραστες, ίσως να είχαμε ανακαλύψει προ πολλού την ταυτότητα των Νεφιλίμ. Πάντως, όπως ίσως προσέξατε, ο όρος Νεφιλίμ εμφανίζεται μόνο τρεις φορές στην Παλαιά Διαθήκη. Δυο φορές στο παραπάνω απόσπασμα, από την αναφορά των ανιχνευτών, και μια φορά στο βιβλίο της Γένεσης:

 Υπήρχαν γίγαντες επί της γης τον καιρό εκείνο, αλλά και αργότερα, όταν οι γιοι του θεού πήραν γυναίκες τους τις κόρες των ανθρώπων και εκείνες τους γέννησαν παιδιά τα οποία ήταν ισχυροί άνδρες, από τα πανάρχαια χρόνια, οι άνθρωποι οι ονομαστοί. (Γέν. 6:4)

 Οι Γίγαντες δηλαδή τους οποίους αναφέρει η Παλαιά Διαθήκη είναι οι ίδιοι Γίγαντες με εκείνους όλων των άλλων παραδόσεων. Είναι οι Γίγαντες που υπήρχαν τον καιρό που οι θεοί πήραν γυναίκες τους τις κόρες των ανθρώπων. Είναι οι Γίγαντες που ζούσαν τον καιρό που ο Δίας πλάγιαζε με θνητές. Την εποχή της γέννησης του ανθρώπινου γένους, όπως μας πληροφορεί ο Διόδωρος ο Σικελιώτης στο απόσπασμα που ακολουθεί:

Λένε μάλιστα (οι Αιγύπτιοι) πως οι Έλληνες έχουν γενικά την τάση να θεωρούν δικούς τους τους πιο επιφανείς ήρωες και θεούς και το ίδιο κάνουν και οι αποικίες τους. Ο Ηρακλής, για παράδειγμα, είναι Αιγυπτιακής καταγωγής και χάρη στην ανδρεία του τριγύρισε μεγάλο μέρος του κόσμου κι έστησε την στήλη στη Λιβύη (Οι στήλες του Ηρακλή) τις αποδείξεις γι' αυτό παίρνουν οι Αιγύπτιοι από τους ίδιους τους Έλληνες. Δεδομένου πως όλοι συμφωνούν ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους γίγαντες στο πλευρό των Ολύμπιων θεών, ισχυρίζονται πως δεν συμβιβάζεται χρονικά η ύπαρξη των γιγάντων με την εποχή που λένε οι Έλληνες ότι γεννήθηκε ο Ηρακλής, μια γενιά, δηλαδή, πριν τα Τρωικά, αλλά μάλλον, όπως λένε με την εποχή της γέννησης του ανθρώπινου γένους, διότι οι Αιγύπτιοι μετρούν από εκείνη την εποχή μέχρι τις μέρες μας πάνω από δέκα χιλιάδες χρόνια, ενώ από τον Τρωικό πόλεμο λιγότερα από χίλια διακόσια χρόνια. Ομοίως, το ρόπαλο και η λεοντή αρμόζουν στον παλαιό Ηρακλή, επειδή εκείνον τον καιρό δεν είχαν ακόμη εφευρεθεί τα όπλα ... (Α 24 1-2) (Μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Εκδόσεων ΚΑΚΤΟΣ)

Εποχή της γέννησης του ανθρώπινου γένους είναι η εποχή που εμφανίστηκαν οι Σύγχρονοι άνθρωποι, οι γνωστοί ως Homo sapiens sapiens. Συμπεραίνεται επομένως από τα παραπάνω, ότι οι μακρινοί εκείνοι πρόγονοί μας συνάντησαν κάποιους άλλους ανθρώπους, οι οποίοι ήταν είτε πιο ψηλοί είτε πιο ρωμαλέοι από τους ίδιους.

Μια πρόχειρη ματιά σε οποιοδήποτε βιβλίο παλαιοανθρωπολογίας θα δείξει ότι το παραπάνω συμπέρασμα έχει πολλές πιθανότητες να είναι σωστό.

polar-orbit