Ο καπιταλισμός μπλοκάρει το ζευγάρωμα των ανθρώπων

Αρεσκόμαστε να θεωρούμε πως είμαστε ελεύθεροι στην ελεύθερη αγορά· πως κατανικούμε τις δυνάμεις της διαφήμισης και δεν χειραγωγούμεθα από τις δυνάμεις της αγοράς. Αλλά υπάρχουν ορισμένες νέες κοινωνικές τάσεις -σαν την αναγόρευση του «εργένη» σε καταναλωτή-υπόδειγμα- που μας θέτουν ενώπιον ορισμένων παραδοξοτήτων: αυτό που θεωρούσαμε ριζοσπαστικό -να μείνουμε εργένηδες- ίσως σήμερα να είναι αντιδραστικό.

Όπως μας προειδοποιούσε εδώ και πάνω από μια δεκαετία ο κοινωνιολόγος Σίγκμουντ Μπάουμαν (Zygmunt Bauman), η μακρόχρονη σχέση, σαν την σταθερή δουλειά, απορρυθμίζεται τάχιστα και αντικαθίσταται από την βραχυχρόνια σχέση, τις πρόσκαιρες διευθετήσεις χωρίς προοπτική δέσμευσης. Είναι πια δύσκολο να είναι μαζί δύο άνθρωποι με πρόσκαιρες δουλειές χωρίς προοπτική επαγγελματικής σταθερότητας. Ο καπιταλισμός πλέον μας θέλει εργένηδες.

Τη δεκαετία του 1960, το να είναι κανείς εργένης θεωρείτο ριζοσπαστική επιλογή, ένα είδος εξέγερσης κατά του αστικού καπιταλιστικού κομφορμισμού. Όπως λέει ο κοινωνιολόγος Ζαν-Κλοντ Κοφμάν (Jean-Claude Kaufmann) η στροφή από τον οικογενειακό στον μοναχικό τρόπο ζωής, ήταν μέρος της «ακατανίκητης επέλασης του ατομισμού». Αλλά αυτή η «απελευθέρωση» χάνει την λάμψη της αν την εντάξουμε στην προοπτική της επικράτησης του καταναλωτισμού.

Σήμερα το να καλούνται οι μάζες να ζουν μοναχικά είναι οικονομικά συμφέρον.

Σύμφωνα με μια έρευνα του Τζιάνγκουο Λιου (Jianguo Liu) του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, οι εργένηδες καταναλώνουν κατά κεφαλήν 38% περισσότερα αγαθά, 42% περισσότερες συσκευασίες, 55% περισσότερο ηλεκτρικό και 61% περισσότερο φυσικό αέριο σε σχέση με ένα νοικοκυριό τεσσάρων ατόμων.

Σύμφωνα με το «γραφείο πληθυσμιακών αναφορών», στις Ηνωμένες Πολιτείες τα μοναχικά άτομα ηλικίας 25-34 ετών πλέον ξεπερνούν τους παντρεμένους κατά 46%. Όσο για τα διαζύγια, είναι μια αναπτυσσόμενη αγορά: κάθε διαλυμένο νοικοκυριό σημαίνει την αγορά δύο αυτοκινήτων, δύο πλυντηρίων, δύο τηλεοράσεων κ.ο.κ. Οι μέρες που η πυρηνική οικογένεια θεωρούνταν ιδεώδης καταναλωτική μονάδα, πέρασαν ανεπιστρεπτί.

Καθώς ο καπιταλισμός βυθίζεται στη στασιμότητα, οι επιχειρήσεις συνειδητοποίησαν δύο ευκαιρίες ανάπτυξης:

- πρώτον, την ανάδυση της αγοράς των μοναχικών και

- δεύτερον, την ενθάρρυνση του διαζυγίου ως απόδειξη ατομικής ελευθερίας.

Αυτό μπορεί να το δει κανείς στην εξέλιξη των διαφημίσεων προϊόντων σαν τα χάμπουργκερ και τις διακοπές, και το πώς απευθύνονται πια σε μοναχικά άτομα, ιδίως μοναχικές γυναίκες. Οι νέες διαφημίσεις της Honda ή της Citybank ενθαρρύνουν πλέον ανοικτά την «ανακάλυψη» του εαυτού μας και την αναβολή της σύναψης σχέσεων εις βάρος του ζευγαρώματος.

Όπως λέει η Κάθριν Τζάρβι (Catherine Jarvie) οι «ευκαιριακές σχέσεις» στις οποίες «κανένας δεν αναζητά μακροχρόνια δέσμευση», είναι η νέα μόδα, όπως μαρτυρεί η επιτυχία ιστοσελίδων εύρεσης ραντεβού σαν το «ματς». Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι αγγελίες στο «κρέγκλιστ» εκθέτουν τον υποσυνείδητο συσχετισμό μεταξύ καταναλωτισμού και ατομικότητας: «άμα με γαμ… στον καναπέ ΙΚΕΑ μου, στον δίνω για 100 δολάρια».

Η ταύτιση ατόμων και αγαθών επικράτησε ακριβώς τη στιγμή που ο κορεσμός της αγοράς και της κατανάλωσης άρχισαν να παρεμποδίζουν την καπιταλιστική μεγέθυνση. Σε μια περίοδο κορεσμού των αγορών, όταν πλέον έχουμε καταναλώσει ό,τι ήταν δυνατό, ενθαρρυνόμαστε να αντικειμενοποιούμε εαυτούς ως είδη «της αγοράς», που καταναλώνουμε αλλήλους. Ασκούμεθα στην κατανάλωση διαθέσιμων ανθρώπων.

Ο καταναλωτισμός πλέον μας θέλει μοναχικούς, οπότε μας το πουλάει σαν σέξι. Η ειρωνεία είναι πως σήμερα είναι πιο ριζοσπαστικό να επιχειρήσουμε να συνάψουμε μια μακρόχρονη σχέση και να βρούμε μια σταθερή δουλειά -και να προγραμματίζουμε το μέλλον, ακόμα και να επιχειρήσουμε να αποκτήσουμε παιδιά, από το να μείνουμε εργένηδες.

Το ζευγάρωμα και η μακροχρόνια δέσμευση με άλλους σε μια σχέση, εμφανίζεται πλέον ως η μόνη ριζοσπαστική επιλογή ενάντια στις δυνάμεις που θέλουν να μας συρρικνώσουν σε μοναχικούς, αλλοτριωμένους νομάδες σε αναζήτηση ευκαιριακών «δόσεων» από σώματα που εμπεριέχουν την προσωρινότητά τους.

Η λύση: να γίνουμε ριζοσπάστες, να δεσμευτούμε και να απαιτήσουμε την δέσμευση των συντρόφων και των εργοδοτών μας. Να πούμε όχι στις σειρήνες της αγοράς των εργένηδων.

[Toυ συγγραφέα Ewan Morrison, πηγή: ppol.gr]