Τι σημαίνει η λέξη ‘μπάτσος’;

Η μαγεία της ελληνικής γλώσσας δεν κρύβεται μόνο στη γλώσσα της Διανόησης

αλλά και στη γλώσσα των απλών ανθρώπων (αλλά μεγάλων ποιητών), όπως

καταγράφονται στη λαϊκή τραγουδοποιία, είτε είναι ανώνυμη (δημοτικά

τραγούδια), είτε επώνυμη (λαϊκά τραγούδια)

Μελετώντας το ρεμπέτικα τραγούδια της δεκαετίας του 1930 θα ακούσετε

σπάνια τη λέξη μπάτσος.

Το ‘μπάτσος’ (από το τουρκικό bac > αστυνόμος, φοροεισπράκτορας) πάντα με

υποτιμητική σημασία, αρχικά, δήλωνε τον τούρκο φοροεισπράκτορα, που

έπαιρνε αυθαίρετα και δια της βίας χαράτσια από τους υπηκόους (λέτε,

σήμερα, να μετονομαστούν σε ‘μπάτσοι’ οι υπάλληλοι της ΔΕΗ;)

Η λέξη μπάτσος αναφέρεται, μάλλον, για πρώτη φορά σε τραγούδι στο ‘τούτοι

οι μπάτσοι που ήρθαν τώρα’ σε ηχογραφημένο το1928, Νέα Υόρκη από τον

Γιαννάκη Ιωαννίδη και στο μπουζούκι τον Μανώλη Καραπιπέρη

Υπάρχει και ένα άλλο τραγούδι αρκετά πιο αθυρόστομο και με την πασίγνωστη

κατάληξη ‘μάγκες πιάστε τα γιοφύρια/ μπάτσοι κλ…’. Η παρακάτω εκτέλεση,

όμως, πρέπει να θεωρείται νεότερη και δε συνάδει με το ρεμπέτικο πνεύμα

της δεκαετίας του 1930

Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι ο μπάτσος δε συνδέεται άμεσα με τον

χωροφύλακα (γι αυτό και το ‘μπάτσοι και χωροφυλάκοι’. Ίσως, ο μπάτσος να

ήταν ο χαφιές, ο παρακρατικός, που συνεργαζόταν με την αστυνομία για να

δέρνει τον κοσμάκη με την ανοχή και την εποπτεία της αστυνομίας.

Το 1934 η λέξη ‘μπάτσος’ αναφέρεται και στο τραγούδι με τίτλο ‘μάγκες’ του

Μπάτη (αναφέρεται ως ερμηνευτής του τραγουδιού, αλλά στην πραγματικότητα

τραγουδά ο Παγιουμτζής). Πρόκειται, στην πλειοψηφία τους, για παλιά

μουρμούρικα δίστιχα της φυλακής

Ήρθαν μπάτσοι βρε και μας πήραν

και στου Συγγρού καλέ μας πήγαν

Θα ‘ρθούνε μπάτσοι να ορκιστούνε

και ψέματα να μη σας πούνε

Οι ρεμπέτες της δεκαετίας το 1930 είχαν πολύ προσεκτική και σεμνή έκφραση.

Δε χρησιμοποιούσαν βωμολοχίες, ούτε σεξουαλικά υπονοούμενα.Οι αστυνόμοι

ήταν γνωστοί και ως ‘καρακόλια’. Ο Μάρκος Βαμβακάρης τους αποκαλεί

‘μαύρους’ στο ‘χθές το βράδυ στο σκοτάδι’, 1935

Χτες το βράδυ στο σκοτάδι

Με στριμώξανε δυο μαύροι

Όσο και αν μας κάνει εντύπωση στα γνήσια ρεμπέτικα του 1930 υπάρχουν οι

ευγενικές εκφράσεις (όπως και ευγενικοί ήταν οι ρεμπέτες): ‘έρχεται η

αστυνομία’ και το ‘κυρ αστυνόμε, μη βαράς’ ίδιος στίχος και στο

‘λαχανάδες’ καθώς και στο ‘μανάκι μου’

είμαι πρεζάκιας, του Γιοβάν Τσαούς.

Σαν αποθάνω φίλε μου

έρχεται αστυνομία

μετά το σκουπιδιάρικο

και κάνει την κηδεία

Κάτω στα λεμονάδικα (Οι λαχανάδες), συνθέτης: Παπάζογλου, έτος ηχογρ.1934

Κυρ αστυνόμε μη βαράς…

Μανακι μου

Κυρ-αστυνόμε, μη βαράς

δεν φταίω εγώ ο φουκαράς

Το τραγούδι είναι παραδοσιακό της Μ. Ασίας. Έχει ηχογραφηθεί το 1925 από

την Μαρίκα Παπαγκίκα και από τότε έχουν ακολουθήσει εκατοντάδες ερμηνείες.

Ας μου επιτρέψετε την παραπάνω ερασιτεχνική ηχογράφηση (έχει

συναισθηματική αξία για τον γράφοντα, μιας και ακούγονται γνωστές, και

φάλτσες φωνές, στα σεγόντα). Τραγουδά ο Νίκος Παπάζογλου με την παρέα του,

καθώς διασκεδάζουν σε ένα καφενείο στην Ίο, το 2004. (μεταφορτώθηκε από

τον trixorod)

Πηγή 24 γράμματα – Γιώργος Δαμιανός