Το γυαλι που αντεξε 2.000 χρονια στον βυθο

Μια θαλασσοταραχή ήταν αρκετή για να αλλάξει το πεπρωμένο του. Και ενώ προοριζόταν για κάποια βίλα της αρχαίας Ρώμης, βρέθηκε στον πάτο της θάλασσας, στην περιοχή των Αντικυθήρων και έμεινε εκεί για κάπου 2.000 χρόνια.

Όταν αντίκρυσε ξανά το φως, το 1900, απέδειξε περίτρανα πως «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό». Διότι ο σκληρός ασβεστολιθικός επίπαγος που διάβρωσε σχεδόν όλα τα αντικείμενα που μετέφερε το καράβι που ναυάγησε στα Αντικύθηρα —ανάμεσά τους, τον περίφημο και αινιγματικό μηχανισμό ή τον εντυπωσιακό χάλκινο έφηβο—, ήταν σωτήριος για τη γυάλινη ψηφιδωτή φιάλη του 1ου αι. π.Χ. (όπως και για τα λοιπά 19 γυάλινα σκεύη του φορτίου) που φιλοξενείται στην έκθεση αφιέρωμα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για το ναυάγιο των Αντικυθήρων.

Αντικείμενο πόθου για πολλούς, τα γυάλινα αντικείμενα στην αρχαιότητα δεν ήταν εύκολο να κατασκευαστούν. Η μοναδικότητά τους, λόγω της πολυχρωμίας τους αρχικά και αργότερα λόγω της διαφάνειάς τους, αποτέλεσε τον βασικό λόγο για τον οποίο προορίζονταν κυρίως για την άρχουσα τάξη και σηματοδοτούσαν το γόητρο και τη δύναμη των κατόχων τους.

Ειδικά ένα τόσο περίτεχνο αγγείο όπως το συγκεκριμένο «γεννιόταν» μέσα σε κλειστή μήτρα. Τρία ήταν τα βασικά συστατικά για να δημιουργηθεί: άμμος, αλκάλια (σόδα και ποτάσα) και ασβέστιο, τα οποία ψήνονταν σε θερμοκρασία που ξεπερνούσε τους 1.300 βαθμούς Κελσίου.

Οι τεχνίτες αφού δημιουργούσαν κατ’ αυτόν τον τρόπο γυάλινες ράβδους, τις έκοβαν σε μικρά κομμάτια τα οποία τοποθετούσαν στο εσωτερικό μιας κοίλης μήτρας.

Στη συνέχεια, την κάλυπταν με ακόμη μία κλειστή μήτρα ώστε να συγκρατούνται τα κομμάτια στη θέση τους. Το αποτέλεσμα θυμίζει κατά πολύ τα γυαλιά τύπου Μillefiori (στα ιταλικά σημαίνει χίλια λουλούδια), που παράγονται ακόμη και σήμερα στη Βενετία και καταφέρνουν να συνδυάζουν διαφορετικά σχέδια και χρώματα, με αποτέλεσμα η τελική εικόνα να μοιάζει με εκείνη των ψηφιδωτών.

Τι γύρευε όμως τούτο το πολυτελές αντικείμενο στο πλοίο που εκτιμάται πως είχε ξεκινήσει από τη Δήλο —το νησί ήταν απαλλαγμένο από δασμούς εκείνη την περίοδο— φορτωμένο με πραμάτεια από τη Βόρεια Συρία και την Αλεξάνδρεια για τη μεγάλη αγορά της Ρώμης; «Τα γυάλινα αγγεία δεν αποτελούσαν εξοπλισμό του πλοίου αλλά μέρος του φορτίου του, όπως και τα λοιπά έργα τέχνης που μετέφερε», εξηγεί στα «Νέα»η υπηρεσιακή διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αλεξάνδρα Χριστοπούλου.

Η υαλουργία μπορεί βεβαίως την εποχή που δημιουργήθηκε η συγκεκριμένη φιάλη να βρισκόταν σε άνθηση, αλλά τα πρώτα της βήματα στην Ελλάδα τα είχε κάνει στα χρόνια των Μυκηναίων (1500-1100 π.Χ.), οι οποίοι αξιοποίησαν το γυαλί ως διακοσμητικό στοιχείο σε κοσμήματα, όπλα και έπιπλα.

Ο όρος κυανός στις πινακίδες της Γραμμικής Β των ανακτορικών αρχείων πιθανότατα προσδιορίζει το κυανόχρωμο γυαλί, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί κάποιο εργαστήριο παραγωγής γυαλιού. Λίγο αργότερα, εκτιμάται πως τα πρωτεία τόσο στην παραγωγή όσο και στη διακίνησή του κρατούσαν οι Φοίνικες και πιθανόν οι Ασσύριοι. Στους Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους το γυαλί αναφέρεται ως λίθος χυτή και ως ύαλος και η αξία του είναι ανάλογη με εκείνη του χρυσού και του αργύρου.

Την πρώτη του εμφάνιση ωστόσο το γυαλί εκτιμάται πως την έκανε πριν από 5.000 χρόνια στη Μεσοποταμία. Ανακαλύφθηκε τυχαία, πιθανόν κατά τη διάρκεια πειραματισμών με υαλώδεις ύλες για την παραγωγή εφυαλωμένης κεραμικής ή φαγεντιανής και πολύ σύντομα εντάχθηκε στα πολυτελή και κατά συνέπεια αγαπημένα αντικείμενα όσων είχαν στα χέρια τους πλούτο και εξουσία. Άλλωστε, και στην Αίγυπτο έχουν εντοπιστεί πρώιμα δείγματα υαλουργίας.
Πηγή