Επιστρέφουν αρχαία στην Ελλάδα που είχαν κλέψει οι Ναζί

Για την πρόθεσή του να επιστρέψει λεία πολέμου έχει διαβεβαιώσει το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού, το μουσείο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Pfahlbaumeseum, σύμφωνα με έγγραφο του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα το οποίο διαβιβάστηκε στη Βουλή.

Όπως δήλωσε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο, ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού, η παράδοση αναμένεται να γίνει εντός του Ιουνίου. Πρόκειται για 8.000 κομμάτια από αγγεία της νεολιθικής εποχής τα οποία προέρχονται από παράνομη ανασκαφή που έγινε το 1941 σε περιοχή κοντά στο Βελεστίνο και τα εξήγαγε παρανόμως στη Γερμανία αρχαιολόγος.

Από το 2010 η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών είχε ενημερωθεί από τον επιστημονικό υπεύθυνο του Pfahlbaumeseum της Γερμανίας, ότι στο συγκεκριμένο Μουσείο φυλάσσονται αρχαιότητες προερχόμενες από παράνομη ανασκαφή νεολιθικού οικισμού στη Θεσσαλία, η οποία διεξήχθη κατά τη διάρκεια της Κατοχής από τους Γερμανούς. Η Διεύθυνση επικοινώνησε άμεσα με το εν λόγω Μουσείο από το οποίο έλαβε διαβεβαιώσεις ότι τα αρχαία θα επαναπατρισθούν. Ακολούθησε σειρά διαπραγματεύσεων και αλληλογραφία. Τις συνεννοήσεις του υπουργείου Πολιτισμού με το Γερμανικό Μουσείο επικουρούσε ο Έλληνας Πρόξενος στη Στουτγάρδη και η παράδοση τοποθετείται στον επόμενο μήνα. Μέσα στα επόμενα 24ωρα το υπουργείο Πολιτισμού αποστέλλει έγγραφο στο Pfahlbaumeseum προκειμένου να διευκρινισθούν όλες οι λεπτομέρειες για τη διαδικασία παράδοσης και παραλαβής των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα.

Την ίδια ώρα, σύμφωνα με εντολή του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα προς τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων συγκεντρώνονται και όλα τα στοιχεία που αφορούν σε πολιτιστικά αγαθά και αρχαιολογικούς θησαυρούς που εκλάπησαν την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής. Ειδικότερα, η Διεύθυνση Αρχαιοτήτων απευθύνθηκε στις Περιφερειακές και Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, και τους ζήτησε να προχωρήσουν τις έρευνες στη βάση των καταγραφών Ελλήνων και ξένων επιστημόνων για θησαυρούς που εκλάπησαν την περίοδο της κατοχής.

Το υπουργείο Εξωτερικών
Αλλά και το υπουργείο Εξωτερικών σε έγγραφη απάντησή του προς τον βουλευτή της ΝΔ Λευτέρη Αυγενάκη, ξεκαθαρίζει ότι το ζήτημα της επιστροφής των ελληνικών πολιτιστικών αγαθών που εξήχθησαν παρανόμως από τη χώρα μας, εντάσσεται στο ευρύτερο θέμα των αξιώσεων της Ελλάδας κατά της Γερμανίας για τις παραβιάσεις του δικαίου του πολέμου στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Υπογραφή Διμερών Συμβάσεων
Γενικότερα πάντως, το υπουργείο Πολιτισμού συνεργάζεται με το Υπουργείο Εξωτερικών για την προώθηση ενός δικτύου συνεργασίας με πολλές χώρες μέσω της υπογραφής διμερών συμφωνιών για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών και την πρόληψη της παράνομης διακίνησης τους. Η Ελλάδα έχει ήδη υπογράψει Πρωτόκολλα Συνεργασίας με την Ελβετία, την Κίνα, τις ΗΠΑ και πολύ πρόσφατα, στις 4.3.2013, και με την Τουρκία. Σε εξέλιξη βρίσκονται διαπραγματεύσεις για την υπογραφή αντίστοιχων συμφωνιών με άλλα κράτη.

Για τα παραπάνω, ενημερώθηκε εγγράφως πρόσφατα η Βουλή, από τον υπουργό Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα με αφορμή ερώτηση που κατατέθηκε από τον ανεξάρτητο βουλευτή Γιώργο Κασαπίδη και τον βουλευτή της ΝΔ Λάζαρο Τζαβδαρίδη για τη διεκδίκηση κλεμμένων αρχαιοτήτων και άλλων θησαυρών που φυλάσσονται σε μουσεία του εξωτερικού.

Η ψηφιακή συλλογή
Η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, ως αρμόδια για τα ζητήματα διεκδίκησης και επαναπατρισμού παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών, τηρεί ηλεκτρονικά αρχεία κλαπέντων ή και υπεξαιρεθέντων καθώς και κατασχεθέντων κινητών μνημείων. Τα αρχεία αυτά με τις αρχαιότητες που αναζητούνται στο εξωτερικό ενημερώνονται συνεχώς. Ωστόσο η αναζήτηση αντιμετωπίζει αντικειμενικές δυσκολίες, καθώς συχνά δεν υπάρχουν φωτογραφίες των αρχαιοτήτων που εκλάπησαν στο παρελθόν, γεγονός που δυσχεραίνει τόσο την ταύτιση όσο και τη διεκδίκησή τους. Στο πλαίσιο αυτό, η Γενική Γραμματεία Πολιτισμού ζήτησε κατά προτεραιότητα τον συνεχή εμπλουτισμό των Ψηφιακών Συλλογών Κινητών Μνημείων, καθώς η τήρηση φωτογραφικού αρχείου, αποτελεί συχνά τη μοναδική αδιάψευστη απόδειξη παράνομων ενεργειών.

Στην Υπηρεσία τηρείται πλήρες ηλεκτρονικό αρχείο παράνομων ανασκαφών ή και ανελκύσεων και όπως κάνει γνωστό ο υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας, ύστερα από επιτυχή τεκμηρίωση και διεκδίκησή τους, όσο και κατόπιν οικειοθελούς προσφοράς, έχουν συντελεστεί κατά το παρελθόν αρκετοί επαναπατρισμοί. Όπως ειδικότερα γίνεται γνωστό, από το 2009 έως το 2012 η αρμόδια Υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού έχει επαναπατρίσει 278 πολιτιστικά αγαθά ελληνικής προέλευσης και πολλά κιβώτια οστεολογικού υλικού, τα οποία είχαν διακινηθεί και εξαχθεί εκτός της Χώρας παρανόμως.

Ο κ. Τζαβάρας αναφέρει επίσης ότι επί του παρόντος βρίσκεται σε εξέλιξη ο χειρισμός πολλών υποθέσεων επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών από διάφορες χώρες του εξωτερικού για τις οποίες γίνεται προσπάθεια να υπάρχει πάντα πλήρης αρχαιολογική και νομική τεκμηρίωση προκειμένου να εξαντλούνται όλα τα νόμιμα μέσα που διαθέτει η χώρα για την επιτυχή έκβαση των επαναπατρισμών.

Η σύμβαση της UNESCO
Ταυτόχρονα, η γενική γραμματεία Πολιτισμού συμμετέχει ενεργά σε όλες τις συναντήσεις των Διεθνών Οργανισμών-στους οποίους η Ελλάδα είναι μέλος-σχετικά με την πρόληψη της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών με σκοπό τη δημιουργία δικτύου συνεργασίας για την παρεμπόδιση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών. Πιο συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 2012, κατά τη 2η Συνάντηση των Κρατών μερών στη Σύμβαση της UNESCO του 1970, υιοθετήθηκε πρόταση για τη Σύσταση Ειδικής Επιτροπής με αρμοδιότητα την εποπτεία της εφαρμογής της Σύμβασης. Η απόφαση αυτή κρίνεται εξαιρετικά επιτυχής ιδίως για χώρες με σημαντική πολιτιστική κληρονομιά που υποφέρουν από την παράνομη διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών τους.

Πού έδρασαν οι δυνάμεις της Κατοχής

Παλαιότερα στη Βουλή είχε αποστείλει έγγραφο σχετικό με τους αρχαιολογικούς θησαυρούς που είχαν αφαιρεθεί βιαίως και παρανόμως από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944) και το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης με πολιτικό προϊστάμενο τότε τον κ. Δημήτρη Ρέππα. Στο έγγραφο εκείνο, ο τότε υπουργός ενημέρωνε ότι οι περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τη δράση των δυνάμεων της κατοχής είναι η Κρήτη, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η Σάμος και η Θεσσαλία. Ο κ. Ρέππας επικαλούνταν στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τις Εφορείες Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων για την καταγραφή των απωλεσθεισών αρχαιοτήτων, καθώς και όσων επαναπατρίσθηκαν.

Από τις απαντήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, διαφαίνεται ότι μικρός μόνο αριθμός αρχαίων επεστράφη. Για τα περισσότερα δεν κατέστη δυνατός ο εντοπισμός τους, αφού δεν υπήρχε η αναγκαία φωτογραφική ή σχεδιαστική τεκμηρίωση. Από τις επιστροφές, στο έγγραφο του κ. Ρέππα, γίνεται ενδεικτική μνεία στο μαρμάρινο γυναικείο άγαλμα κλαπέν από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, επιγραφές από την Αμφίπολη, το άγαλμα της Φιλίππης, μια λακωνική κύλικα και τρία κιβώτια με αρχαία από τη Σάμο (Μουσείο Βαθέως), χάλκινος τράγος (μουσείο Θέρμου), ανάγλυφο με παράσταση θράκα ιππέα (Έδεσσα), μαρμάρινη κεφαλή θεραπαινίδος από το επιτύμβιο μνημείο (Παιανία).

Το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού δια της αρμόδιας Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών επιχείρησε, το 2011, να αποσαφηνίσει ποιες αρχαιότητες έχουν επαναπατρισθεί και να καταγράψει αναλόγως και ποια βυζαντινά/μεταβυζαντινά μνημεία είχαν αρπαγεί ή καταστραφεί. Οι απαντήσεις των αρμοδίων Εφορειών Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών συγκεντρώθηκαν και δημιουργήθηκε ένας πρώτος κατάλογος μνημείων, τα οποία είχαν υποστεί λεηλασίες ή καταστροφές.

Στο έγγραφο του υπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης αναφέρονται ενδεικτικά οι πυρπολήσεις μοναστηριών στο Ν. Ιωαννίνων (Μολυβδοσκέπαστου, Κοίμησης Γρεβενιτίου, Αγίου Δημητρίου Γρεβενετίου, Θεοτόκου Ασπραγγέλων, Αγίου Νικολάου Τριστένου, Γεννήσεως Θεοτόκου Τριστένου, Αγίου Αθανασίου Τριστένου, Αγίου Αθανασίου Καστανώνα, Προφήτη Ηλία Δόλιανης, Κοίμησης Θεοτόκου Ανθρακίτη). Στο Ν. Τρικάλων το μοναστικό συγκρότημα Μετεώρων, ο Ι. Ν. Αγίων Θεοδώρων, η Ι.Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου Γκούρας, Ι.Ν. Τιμίου Σταυρού Δολιανών, Παναγία Λιμποχόβου. Στο Ν. Αιτωλοακαρνανίας το Κάστρο Βόνιτσας, η Κοίμηση Θεοτόκου Ακαρνανίας, Γενέσιο Θεοτόκου Ρέθα Βάλτου, Εισόδια Θεοτόκου Μυρτιάς Θέρμου, Παντοκράτορας Αγγελοκάστρου, Γενέσιο Θεοτόκου Κατερινούς, ‘Αγιος Σιμεών Μεσολογγίου. Η πλειονότητα των προαναφερθέντων μνημείων αποκαταστάθηκαν μεταπολεμικώς, αναφέρει ο κ. Ρέππας επισημαίνει όμως ότι έχουν αφαιρεθεί εικόνες, χειρόγραφα και εκκλησιαστικά κειμήλια από διάφορες Μονές και ιερούς ναούς (Μονή Ταξιαρχών Γκούρας, Δήμος Κόνιτσας, Μονή Βέλλας, Καλπάκι, Ι.Μ. Ρουσάνου).

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ