Αυτοκτονιία : αιτίες, τύποι αυτοκτονίας & άλλα

Ο άνθρωπος είναι το μόνο γνωστό είδος στον κόσμο που αυτοκτονεί... (Η περίπτωση του σκορπιού είναι κοινωνικός θρύλος).
 

Στο παρακάτω άρθρο θα δούμε κάποιες πτυχές της αυτοκτονικής συμπεριφοράς με μια βιοψυχοκοινωνική ματιά. Θα δούμε από τι συνοδεύεται, σε τι βαθμό και που απαντάται συχνότερα, πως αντιμετωπίζεται από τους ειδικούς, τα είδη της και πολλά άλλα.
 

Επιδημιολογία: Περίπου 1 εκ. άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο παγκοσμίως ενώ περίπου 15 εκ. πραγματοποιούν απόπειρα αυτοκτονίας.

Η αυτοκτονία είναι η 10η αιτία θανάτου ανά τον κόσμο ενώ σε παγκόσμια κλίμακα είναι η 1η αιτία θανάτου για άτομα έως 35 ετών. Στις Η.Π.Α. αν και ο φόβος για τις δολοφονίες είναι πολύ συχνός 1 δολοφονία αντιστοιχεί σε 2 αυτοκτονίες.

Αν και η αυτοκτονικότητα στο δυτικό κόσμο έχει αυξηθεί κατακόρυφα τις τελευταίες δεκαετίες, η Ασία είναι η περιοχή του πλανήτη με το μεγαλύτερο αριθμό αυτοκτονιών (περίπου το 60% όλων) και κυρίως στην Κίνα, την Ιαπωνία και την Ινδία (40% όλων).

Πρώτη χώρα παγκοσμίως σε αυτοκτονίες αναλογικά με τον πληθυσμό είναι η Λιθουανία ενώ την ακολουθούν Ρωσία και Λευκορωσία. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 84η θέση της παγκόσμιας κατάταξης σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2008 με 2,8 αυτοκτονίες ανά 100.000 κατοίκους και τους άντρες να είναι πέντε φορές συχνότερα αυτόχειρες από ότι οι γυναίκες.

Ωστόσο τα στοιχεία αυτά ενδέχεται να είναι αλλοιωμένα λόγω του γεγονότος πως θρησκευτικοί και κοινωνικοί παράγοντες οδηγούν στην απόκρυψη αυτοκτονιών και καθιστούν αδύνατη την καταγραφή τους (π.χ. δεν είναι δυνατή η κήδευση) με αποτέλεσμα κάποιες από αυτές να καταγράφονται ως ατυχήματα. Το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και σε περιπτώσεις αυτοκτονίας που πραγματικά μοιάζουν με ατυχήματα ενώ υπάρχουν περιπτώσεις πράξεων εξαιρετικού ρίσκου που βρίσκονται στο όριο αυτοκτονίας και ατυχήματος.

Σαφώς και μετά τις τελευταίες οικονομικές εξελίξεις ο κίνδυνος αύξησης είναι εμφανής και αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί από τα όσα αναφέρονται στο άρθρο 1 περί ψυχικών συνεπειών της κρίσης.

Σε ότι αφορά το φύλο αν και οι γυναίκες επιχειρούν συχνότερα απόπειρες αυτοκτονίας, οι άντρες αυτοκτονούν τελικά σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά στο δυτικό κόσμο. Αυτό πιθανότατα έχει να κάνει με το γεγονός πως ο άνδρας για πολιτισμικούς λόγους συνδέεται συχνότερα με πιο βίαιες αυτοκτονικές απόπειρες οι οποίες είναι και πιο αποτελεσματικές, ενώ οι γυναίκες χρησιμοποιούν συχνότερα μεθόδους χαμηλής αποτελεσματικότητας

Σύμφωνα με στοιχεία που καταγράφονται στις Η.Π.Α. το αλκοόλ και η χρήση ουσιών έχουν μεγάλη συσχέτιση με την αυτοκτονικότητα. Η εξάρτηση ή υπερβολική χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών αυξάνει περίπου 15 φορές τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Το 15% των αλκοολικών φαίνεται να αυτοκτονούν ενώ το 33% των αυτοκτονιών συνδέεται με χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.

Αν και για πολλές χώρες κυρίως της Αφρικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας δεν υπάρχουν δεδομένα για την αυτοκτονία είναι βέβαιο πως ο πολιτισμικός παράγοντας είναι κρίσιμος τόσο για το αν κάποιος θα τελέσει αυτοκτονία όσο και για τον τρόπο που θα επιλέξει. Θρησκευτικοί παράγοντες όπως το κατά πόσο η θρησκεία είναι ενταγμένη στη ζωή του πληθυσμού, ποια η θεώρησή της για την αυτοκτονία και σε ποιες μεθόδους αυτοκτονίας υπάρχει πρόσβαση είναι μερικοί μόνο από τους πολιτισμικούς παράγοντες.

Στην Ελλάδα η συχνότητα των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών (πολλές δεν καταγράφονται) αγγίζει τη μία ανά ημέρα σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Από εκεί και πέρα κάποια δεδομένα που ισχύουν διεθνώς δε βρίσκουν εξαίρεση στην Ελλάδα καθώς οι περισσότερες αυτοκτονίες συμβαίνουν την άνοιξη και το φθινόπωρο ( συνηθέστερα το Μάιο).

Οι περισσότερες επιτυχημένες αυτοκτονίες αφορούν άντρες με ιστορικό κατάθλιψης μετά τα 60. Εξαιρετικά μεγάλη συσχέτιση υπάρχει ανάμεσα σε μια αυτοκτονία και το οικογενειακό ιστορικό α. Αυτοκτονίας β. Αυτοκτονικής απόπειρας γ. Ψυχικής διαταραχής με πιο κρίσιμο παράγοντα την αυτοκτονία αδερφού. Όπως είναι αυτονόητο μια αποτυχημένη απόπειρα αυξάνει κατακόρυφα την πιθανότητα μιας δεύτερης.

Τύποι αυτοκτονίας που απαντώνται ανά τον κόσμο

Ατομική αυτοκτονία χωρίς εμπλοκή άλλων προσώπων: Αφορά όλες τις περιπτώσεις όπου ένα άτομο αποφασίζει μόνο του να θέσει τέλος στη ζωή του και το πραγματοποιεί

Ευθανασία και επιβοηθούμενη αυτοκτονία: Η περίπτωση όπου κάποιο γνωστό πρόσωπο πείθεται να βοηθήσει ή κάποιος γιατρός αναλαμβάνει την ευθανασία (συμβαίνει νομίμως στην Ελβετία).

Δολοφονία - αυτοκτονία: Η περίπτωση όπου κάποιος λίγο πριν ή ταυτόχρονα με την αυτοκτονία του δολοφονεί κάποιον ή κάποιους άλλους.

Επίθεση αυτοκτονίας: Η περίπτωση όπου κάποιος γίνεται κινητή βόμβα προκειμένου να δολοφονήσει κάποιον/ους έχοντας πολιτικό ή στρατιωτικό λόγο για να τελέσει την πράξη.

Μαζική αυτοκτονία: Η αυτοκτονία που τελείται με την προτροπή και συμμετοχή και άλλων ατόμων-μελών μιάς ομάδας (συχνά παραθρησκευτικής πχ "ο ναός των ανθρώπων", ή στρατιωτικής π.χ. αξιωματικοί των Ναζί κατά την εισβολή των συμμάχων στο Βερολίνο και τη Νυρεμβέργη).

Διπλή αυτοκτονία: Η περίπτωση αυτή αφορά κυρίως ζευγάρια που αποφασίζουν να πεθάνουν μαζί.

"Αίτια"
Εδώ θα αναφερθούμε κυρίως στην πρώτη περίπτωση αυτοκτονίας που είναι και η συχνότερη τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο. Όπως και σε τόσα άλλα συμπτώματα ή συμπεριφορές είναι λάθος να αναζητούμε τον ένα και μοναδικό παράγοντα που "ευθύνεται". Η αυτοκτονία είναι μια πολυπαραγοντική συμπεριφορά και εδώ μπορούμε μόνο να αναφέρουμε ορισμένους παράγοντες που έχει φανεί να επηρεάζουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Ψυχολογικοί παράγοντες

Από πλήθος ερευνών έχει φανεί πως τη στιγμή που κάποιος αποφασίζει να αυτοκτονήσει είναι παρούσα μια διαταραχή σε ποσοστό τουλάχιστον 90% των περιπτώσεων με συνηθέστερη κατηγορία τις διαταραχές συναισθήματος (καταθλιπτική, διπολική κλπ) με ή χωρίς συνοσηρότητα. Από εκεί και πέρα κάθε παράγοντας που συμβάλει στην ύπαρξη της διαταραχής θεωρείται επιβαρυντικός και για την απόπειρα. Ο αμέσως επόμενος επιβαρυντικός παράγοντας είναι η χρήση ουσιών και πολύ περισσότερο η εξάρτηση από ουσίες.

Βιολογικοί παράγοντες

Γενετικοί παράγοντες στο βαθμό που αυτοί επηρεάζουν την εμφάνιση διαταραχών που σχετίζονται με την αυτοκτονική συμπεριφορά αλλά και άλλοι βιολογικοί παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν όπως η χρόνια και η ανίατη ασθένεια.

Κοινωνικοί παράγοντες

Οικογενειακές σχέσεις, προσδοκίες, το γνωστικό σύστημα αυτοαναφοράς, ο ρόλος του ατόμου στην οικογένεια, οικογενειακή ιστορία, φτώχεια, ανεργία και όσοι παράγοντες μπορούν να σχετιστούν με διαταραχές από κοινωνική οπτική.

Επίσης ιδιαίτερες περιπτώσεις αυτοκτονίας όπως η αυτοκτονία που συνδέεται με δικαστικές αποφάσεις (Αξιωματικός Ναζί), η στρατιωτική αυτοκτονία, η αυτοκτονία για ένα κοινό σκοπό και η αυτοκτονία εξόδου (Εβραίοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα με ισχυρό κοινωνικό παράγοντα. Τέλος πέρα από τους παραπάνω η σχολική αποτυχία, η απώλεια συντρόφου και έλλειψη προσαρμογής στο στρατιωτικό περιβάλλον είναι συχνά κρίσιμοι επιβαρυντικοί παράγοντες.

Ιδιαίτερα συχνή προαυτοκτονική συμπεριφορά

Α. Επιβαρυντικό γεγονός (συχνά απώλεια προσώπου ή εργασίας)

Β. Συναισθηματική μεταστροφή

Κατάθλιψη, άγχος, κινητοποίηση, αίσθημα μοναξιάς, ενοχές, αίσθημα απόρριψης, κακή αυτοεικόνα, προβλήματα ύπνου.
( Σε ότι αφορά την κινητοποίηση ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η περίοδος της αρχής της κατάθλιψης ή της ανάρρωσης μετά από αγωγή)

Με τα στάδια Β και Γ σχετίζεται άμεσα η εμφάνιση του αυτοκτονικού ιδεασμού

Γ. Αλλαγές στη συμπεριφορά και στο λόγο

που υποδεικνύουν ότι το άτομο είναι κοντά στην αυτοκτονική απόπειρα. Χρήση έμμεσου λόγου πχ "Η οικογένειά μου θα είναι καλύτερα χωρίς εμένα" ή χρήση λόγου αποχαιρετισμού
Ενέργειες όπως αγορά εξαρτημάτων αυτοκτονίας όπως σχοινί, καλώδιο, όπλο (δεν ισχύει πάντα). Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ, απομάκρυνση  από κοινωνικές επαφές, εργασία, ένταση ή θυμός κλπ.

Αυτοκτονικός ιδεασμός

1. Συναισθηματική κατάσταση συχνά με ύπαρξη πιεστικού γεγονότος
2. Ιδέα για τέλεση αυτοκτονικής πράξης
3. Σχέδιο για τέλεση αυτοκτονικής πράξης (τρόπος, ώρα, μέρος)
4. Εξοπλισμός εάν χρειάζεται και εξασφάλιση μέρους και ώρας.
5. Πράξη

Με την παραπάνω σειρά συνήθως εκτιμάται η σοβαρότητα ενός αυτοκτονικού ιδεασμού αν και πρέπει πάντα να λαμβάνεται ως κίνδυνος για την ασφάλεια του ατόμου και η αντίδραση πρέπει να είναι άμμεση σε κάθε περίπτωση.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δίνουν σημάδια για τη συναισθηματική τους κατάσταση ή τις προθέσεις τους σε οικείους. Και όταν λέμε σημάδια εννοούμε ότι αναφέρθηκε παραπάνω και όχι απαραίτητα να μας μιλήσει. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι ένας άντρας είναι πιθανό να μη μιλήσει με την ίδια άνεση για τη δυσκολία και τη συναισθηματική του κατάσταση.

Όσο και αν κάτι τέτοιο έχει προηγηθεί και δεν ακολούθησε απόπειρα, όσο και αν πιστεύεται ότι κάποιος "δεν εννοεί" την εκμυστήρευσή του για μια αυτοκτονία η αντίδραση πρέπει να είναι σοβαρή και άμμεση. Ποτέ επικριτική, αδιάφορη ή υποτιμητική. Δείξτε με ειλικρίνια και χωρίς κριτική το νοιάξιμό σας, δώστε στον άλλο να καταλάβει ότι αντιλαμβάνεστε τη δυσκολία του η οποία δεν τον χαρακτηρίζει σαν άνθρωπο και ζητήστε βοήθεια από κάποιο ειδικό.

Αν όχι πάντα, σχεδόν πάντα η αυτοκτονία έρχεται μετά από έλλειψη αντιμετώπισης μιας δύσκολης συναισθηματικής κατάστασης κάποιου η οποία δε φροντίστηκε με το δέοντα τρόπο ή δεν ακολουθήθηκαν στη συνέχεια τα δέοντα για την ασφαλή του ανάρωση. Μετά την αρχική αντιμετώπιση της κρίσης πιθανόν να εμπλακείτε και εσείς στο χτίσημο μιας καλύτερης συνέχειας.

Μη μένετε στους παράγοντες μιας και ιδιαίτερα στις περιπτώσεις εφήβων δεν υπάρχει διάγνωση π.χ. κατάθλιψης. Όταν υπάρχει μια εμφανής συναισθηματική δυσκολία ζητήστε βοήθεια. Κανένας λειτουργός ψυχικής υγείας δε θα υποτιμήσει ένα τόσο σοβαρό ζήτημα ασφάλειας το οποίο ξεπερνά τις δεσμεύσεις εμπιστευτικότητας που ορίζει η δεοντολογία.

http://e-psychology.gr